Virus máy tính là gì? Sự nguy hiểm và cách phòng tránh

Virus máy tính là một thuật ngữ không còn xa lạ với bất kỳ ai sử dụng máy tính trong thời đại số hóa ngày nay. Chúng xuất hiện như một mối đe dọa ẩn hiện trong thế giới kỹ thuật số, có khả năng gây hại cho máy tính của bạn, ảnh hưởng đến dữ liệu quan trọng, quyền riêng tư, và thậm chí cả sự ổn định của toàn bộ hệ thống. Vậy, virus máy tính là gì và tại sao chúng lại trở nên nguy hiểm như vậy?

Trước khi ta khám phá sâu hơn về sự tồn tại và tác động của virus máy tính, hãy cùng tìm hiểu về bản chất và cách chúng hoạt động. Đây là một cuộc hành trình vào thế giới kỹ thuật số, nơi mà virus máy tính là một phần không thể thiếu của nó.

Giới thiệu

Định nghĩa về Virus máy tính

Virus máy tính là một loại phần mềm độc hại được tạo ra với mục tiêu xâm nhập vào hệ thống máy tính một cách bí mật và thực hiện các hoạt động gây hại, thường mà người dùng không hay biết và không đồng ý. Virus máy tính có khả năng tự nhân bản và lây lan từ máy tính này sang máy tính khác thông qua các tệp hoặc ứng dụng, hoặc thông qua các phương tiện truyền tải như email hoặc các thiết bị lưu trữ di động.

Các tác động của virus máy tính có thể rất đa dạng, bao gồm việc xóa hoặc thay đổi dữ liệu, gây sự cố với hệ thống hoặc mạng, đánh cắp thông tin cá nhân, thực hiện tấn công từ xa, và nhiều hoạt động độc hại khác tùy theo mục tiêu của tác giả virus. Điểm đáng lưu ý là virus máy tính hoạt động mà không cần sự cho phép của người sử dụng và thường hoạt động ẩn danh để tránh phát hiện.

Sự nguy hiểm và tác hại của virus máy tính

Sự nguy hiểm và tác động của virus máy tính có thể rất đa dạng và phụ thuộc vào loại virus cụ thể và mục tiêu của tác giả virus. Dưới đây là một số tác động chính của virus máy tính:

• Mất dữ liệu: Một số loại virus có khả năng xóa hoặc mã hóa dữ liệu trên máy tính của bạn, dẫn đến mất mát thông tin quý báu như tài liệu, hình ảnh, và video.
• Sự cố hệ thống: Virus có thể gây ra sự cố hệ thống bằng cách làm cho máy tính của bạn hoạt động không ổn định, treo máy, hoặc gây ra lỗi và đơ máy.
• Đánh cắp thông tin cá nhân: Một số virus được thiết kế để thu thập thông tin cá nhân của bạn, chẳng hạn như mật khẩu ngân hàng hoặc thông tin thẻ tín dụng, sau đó gửi thông tin này đến kẻ tấn công.
• Truy cập từ xa: Một số virus cho phép kẻ tấn công truy cập từ xa vào máy tính của bạn, kiểm soát nó và thực hiện các hoạt động không mong muốn như lấy dữ liệu, thực hiện tấn công trên mạng, hoặc sử dụng máy tính của bạn làm botnet để tấn công các máy tính khác.
• Tấn công mạng: Các loại virus như worm có khả năng tự lây lan trên mạng và lây nhiễm cho các máy tính khác, dẫn đến sự lây lan của virus và tấn công hàng loạt.
• Ransomware: Một dạng đặc biệt nguy hiểm của virus mã hóa dữ liệu trên máy tính của bạn và yêu cầu bạn trả tiền để mở khóa nó. Mất dữ liệu có thể gây ra thiệt hại nặng nề cho cá nhân và doanh nghiệp.
• Quảng cáo và spyware: Một số virus hiển thị quảng cáo không mong muốn hoặc theo dõi hành vi trực tuyến của bạn để hiển thị quảng cáo đích thị.
• Lây nhiễm máy tính khác: Virus có khả năng tự lây nhiễm cho các máy tính khác thông qua các phương tiện truyền tải như email hoặc thiết bị lưu trữ di động.

Phương thức lây lan Virus và dấu hiệu nhận biết

Phương thức lây nhiễm virus

Có nhiều phương thức mà virus máy tính sử dụng để lây nhiễm vào máy tính và hệ thống của bạn. Dưới đây là một số phương thức phổ biến:

• Email attachments (Tệp đính kèm email): Virus có thể gửi email chứa tệp đính kèm độc hại, và khi bạn mở tệp này, virus sẽ được kích hoạt.
• Tải xuống từ internet: Bạn có thể tải về tệp từ trang web không đáng tin cậy hoặc sử dụng phần mềm độc hại từ internet, dẫn đến lây nhiễm virus.
• USB và thiết bị lưu trữ di động: Virus có thể lây nhiễm vào máy tính thông qua các thiết bị lưu trữ di động như USB, ổ cứng di động, hoặc thẻ nhớ.
• Phần mềm không đáng tin cậy: Tải và cài đặt phần mềm từ nguồn không đáng tin cậy có thể dẫn đến lây nhiễm virus. Điều này thường xảy ra khi bạn sử dụng “phần mềm crack” hoặc phần mềm “bất hợp pháp”.
• Mạng và kết nối internet: Virus có thể lây nhiễm từ mạng và internet thông qua lỗ hổng bảo mật trong hệ điều hành hoặc phần mềm của bạn.
• Email và trang web giả mạo: Virus có thể sử dụng email giả mạo hoặc trang web giả mạo để lừa dối người dùng và khi họ tương tác với nó, virus sẽ được tải về.
• Khiến cho người dùng lừa đảo: Một số virus tự tạo các thông báo giả mạo hoặc thông điệp lừa đảo để kích hoạt người dùng nhấp vào liên kết hoặc mở tệp đính kèm.
• Kết nối mạng nội bộ: Trong mạng nội bộ của doanh nghiệp hoặc tổ chức, virus có thể lây nhiễm từ một máy tính sang máy tính khác thông qua mạng nội bộ.
• Social engineering (kỹ thuật xã hội): Virus cũng có thể sử dụng kỹ thuật xã hội để lừa dối người dùng, chẳng hạn như lừa đảo họ cung cấp thông tin cá nhân hoặc mật khẩu.
• Lỗ hổng trong hệ thống hoặc phần mềm: Virus có thể sử dụng các lỗ hổng bảo mật trong hệ thống hoặc phần mềm để xâm nhập và lây nhiễm.

Dấu hiệu nhận biết máy tính đã bị nhiễm virus

Có nhiều dấu hiệu cho thấy máy tính của bạn có thể đã bị nhiễm virus. Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến:

• Hiệu suất máy tính kém: Máy tính hoạt động chậm hơn bình thường, các ứng dụng mất thời gian để mở ra và hoạt động không ổn định.
• Máy tính tự động khởi động lại hoặc tắt máy một cách đột ngột: Virus có thể gây ra lỗi hệ thống và dẫn đến máy tính khởi động lại hoặc tắt máy không rõ nguyên nhân.
• Hiện tượng màn hình xanh (Blue Screen of Death – BSOD): Máy tính hiển thị màn hình xanh với thông báo lỗi và khởi động lại. Đây là một dấu hiệu rõ ràng của sự cố hệ thống, có thể liên quan đến virus.
• Quảng cáo và cửa sổ popup không mong muốn: Virus thường hiển thị quảng cáo và cửa sổ popup không mong muốn, thậm chí khi bạn không sử dụng trình duyệt.
• Sự thay đổi trong trình duyệt: Trang chủ hoặc trình duyệt của bạn có thể bị thay đổi mà bạn không thực hiện.
• Mất quyền kiểm soát: Virus có thể vô hiệu hóa hoặc ngăn bạn truy cập vào trình quản lý tác vụ (Task Manager) hoặc trình quản lý máy tính (Computer Management).
• Tiêu tốn tài nguyên hệ thống: Một số virus tiêu tốn tài nguyên hệ thống, như CPU và RAM, khiến máy tính hoạt động kém hiệu suất.
• Mất dữ liệu hoặc tệp tin bị mã hóa: Một số loại virus như ransomware có thể mã hóa dữ liệu của bạn và yêu cầu bạn trả tiền để giải mã.
• Sự thay đổi trong tệp tin hệ thống: Virus có thể can thiệp vào tệp tin hệ thống, làm thay đổi hoặc xóa dữ liệu quan trọng.
• Kết nối internet chậm: Máy tính có thể gửi hoặc nhận dữ liệu mà bạn không biết, dẫn đến kết nối internet chậm.
• Hiện tượng hoạt động không bình thường: Virus có thể gây ra các hiện tượng hoạt động không bình thường trên máy tính.

Nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu nào trong số này, đó có thể là dấu hiệu máy tính của bạn đã bị nhiễm virus. Trong trường hợp này, bạn nên quét máy tính bằng phần mềm diệt virus và thực hiện các biện pháp để loại bỏ và ngăn chặn sự lây nhiễm của virus.

Các loại virus máy tính phổ biến

Virus máy tính truyền thống

Virus máy tính truyền thống, thường được gọi là “virus máy tính,” là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để tự sao chép và lây nhiễm máy tính hoặc hệ thống máy tính. Đây là một loại malware (phần mềm độc hại) phổ biến và đã tồn tại từ thời điểm máy tính cá nhân và mạng internet xuất hiện.

Virus máy tính thường thực hiện các hoạt động sau:

• Sao chép và lây nhiễm: Virus tự động sao chép chính nó vào các tệp và thư mục khác trên máy tính hoặc trên các thiết bị lưu trữ dữ liệu như ổ đĩa USB. Điều này giúp virus lây nhiễm sang các máy tính khác khi bạn chia sẻ tệp hoặc thiết bị lưu trữ dữ liệu.
• Gây ra hại: Virus có thể gây ra các hậu quả tiêu cực cho máy tính hoặc dữ liệu của bạn, chẳng hạn như xóa hoặc mã hóa tệp tin, làm chậm hiệu suất hệ thống, hoặc gây lỗi hệ thống.
• Điều khiển từ xa: Một số loại virus có khả năng mở cổng truy cập từ xa, cho phép kẻ tấn công kiểm soát máy tính từ xa. Điều này có thể dẫn đến việc kiểm soát và xâm nhập vào hệ thống.
• Kết nối với máy chủ độc hại: Virus có thể kết nối với máy chủ từ xa để nhận lệnh và tải thêm phần mềm độc hại khác.
• Trải qua nhiều biến thể: Virus có thể tự thay đổi để tránh phát hiện từ phần mềm diệt virus và tiến hành tấn công.

Worms

Worms virus, hay còn gọi là “sâu máy tính” (computer worm), là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để tự động sao chép và lây nhiễm máy tính hoặc hệ thống máy tính. Điểm khác biệt quan trọng giữa worms và virus máy tính truyền thống là worms có khả năng tự động sao chép và lây nhiễm, trong khi virus thường cần sự tương tác từ người dùng hoặc một tệp tin trung gian để sao chép.

Dưới đây là một số đặc điểm quan trọng của Worms virus:

• Sao chép tự động: Worms tự sao chép và lây nhiễm mà không cần sự can thiệp của người dùng. Điều này có nghĩa rằng một lần khi nó nhiễm vào một máy tính, nó có khả năng tự động lây nhiễm sang các máy tính khác trên mạng.
• Lan truyền qua mạng: Worms thường lan truyền thông qua mạng máy tính hoặc Internet. Chúng có khả năng tìm kiếm và khai thác các lỗ hổng bảo mật trong hệ thống mạng để lan truyền nhanh chóng.
• Khả năng tự tạo và thay đổi: Một số worms có khả năng tự tạo ra các biến thể khác để tránh phát hiện từ phần mềm diệt virus và tự động cập nhật chúng.
• Gây hại cho hệ thống: Worms có thể gây ra các hậu quả nghiêm trọng cho hệ thống, chẳng hạn như tiêu diệt dữ liệu, làm chậm mạng, hay gây ra lỗi hệ thống.
• Phát tán spam hoặc tấn công từ xa: Một số worms có thể được sử dụng để phát tán spam, thực hiện tấn công từ xa hoặc kiểm soát máy tính từ xa để mục đích xấu.

Trojans

Trojans, còn được gọi là “Trojan horse” hoặc “trojan malware,” là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để ẩn trong các tệp hoặc chương trình trông giống như là phần mềm hữu ích hoặc bất kỳ tệp nào có vẻ an toàn. Khi người dùng khởi chạy hoặc tải xuống tệp trojan, nó sẽ tiến hành hoạt động bất lợi mà người dùng không hề hay biết, gây hại cho hệ thống máy tính hoặc thực hiện các hoạt động không mong muốn.

Dưới đây là một số đặc điểm quan trọng của Trojans:

• Ẩn danh: Trojans thường ẩn giấu bên trong các tệp, chương trình hoặc email có vẻ tin cậy để đánh lừa người dùng.
• Mục tiêu đa dạng: Chúng có thể mục tiêu nhiều loại hệ thống hoặc người dùng, từ máy tính cá nhân cho doanh nghiệp và cả hệ thống trạm làm việc.
• Các mục tiêu khác nhau: Trojans có thể thực hiện nhiều mục tiêu khác nhau, bao gồm gian lận, đánh cắp thông tin cá nhân, tạo cửa sau cho hacker, hoặc gây hại cho hệ thống máy tính.
• Độc lập: Trojans không tự sao chép và lây nhiễm như các virus hoặc worms, nhưng chúng còn có khả năng tự tạo các cổng sau (backdoors) cho hacker kiểm soát từ xa.
• Nguy hiểm: Trojans có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho người dùng, chẳng hạn như gây mất dữ liệu, làm chậm máy tính, đánh cắp thông tin cá nhân hoặc tài khoản ngân hàng, và thậm chí kiểm soát máy tính từ xa.

Ransomware

Ransomware là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để mã hóa hoặc khóa truy cập vào dữ liệu trên máy tính hoặc hệ thống và sau đó đòi tiền chuộc từ người dùng để giải mã hoặc mở khóa dữ liệu. Loại phần mềm độc hại này đôi khi được gọi là “malware chuộc tiền” vì nó yêu cầu nạn nhân phải trả tiền (thường là bằng tiền điện tử như Bitcoin) để có cơ hội khôi phục lại dữ liệu của họ.

Dưới đây là một số đặc điểm quan trọng của ransomware:

• Mã hóa dữ liệu: Ransomware mã hóa dữ liệu trên máy tính hoặc thiết bị và sau đó hiển thị một thông báo yêu cầu một khoản tiền chuộc để giải mã dữ liệu.
• Các hình thức tấn công: Ransomware có thể lây nhiễm máy tính thông qua email bị nhiễm, trang web độc hại, hoặc qua các lỗ hổng bảo mật trong hệ thống.
• Loại chuộc: Có hai loại ransomware chính. Ransomware Locker khóa truy cập vào máy tính hoặc tệp, trong khi Ransomware Crypto mã hóa dữ liệu.
• Yêu cầu tiền chuộc: Thông điệp ransomware thường yêu cầu người dùng trả tiền theo hình thức tiền điện tử để nhận khóa giải mã.
• Nguy hiểm: Ransomware có thể gây ra mất dữ liệu quan trọng, thiệt hại tài chính và an ninh thông tin, và ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh.
• Thanh toán không đảm bảo: Thậm chí khi bạn trả tiền chuộc, không có đảm bảo rằng dữ liệu của bạn sẽ được khôi phục hoàn toàn.

Spyware

Spyware (hoặc phần mềm gián điệp) là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để thu thập thông tin cá nhân hoặc dữ liệu trên máy tính của người dùng mà không được sự cho phép của họ. Spyware có thể lén lút cài đặt trên máy tính của bạn thông qua các phương thức lây nhiễm khác nhau, thường là thông qua phần mềm hoặc tệp tin tải xuống từ các trang web hoặc email độc hại.

Dưới đây là một số đặc điểm quan trọng của spyware:

• Thu thập thông tin: Spyware theo dõi và thu thập thông tin về hoạt động trực tuyến của người dùng, chẳng hạn như lịch sử duyệt web, tài khoản ngân hàng, mật khẩu, và thông tin cá nhân.
• Sự lén lút: Spyware thường hoạt động mà không hiển thị bất kỳ biểu tượng hoặc dấu vết nào trên máy tính của người dùng.
• Các mục tiêu: Spyware có thể nhắm vào cá nhân, doanh nghiệp hoặc tổ chức với mục tiêu lấy dữ liệu nhạy cảm.
• Phân phối: Spyware thường được phân phối qua phần mềm miễn phí, trang web độc hại, hoặc qua email độc hại.
• Nguy hiểm: Spyware có thể gây ra thiệt hại về quyền riêng tư, mất dữ liệu cá nhân và tài chính, cũng như ảnh hưởng đến hiệu suất máy tính.

Adware

Adware (viết tắt của “advertising-supported software”) là một loại phần mềm được thiết kế để hiển thị quảng cáo trên máy tính của người dùng mà không cần sự cho phép của họ. Mục tiêu chính của adware là tạo ra doanh thu cho những người tạo ra nó thông qua hiển thị quảng cáo, bao gồm cả quảng cáo bật lên, quảng cáo trình duyệt, trang chuyển hướng đến các trang web quảng cáo, và nhiều hình thức khác.

Dưới đây là một số đặc điểm quan trọng của adware:

• Hiển thị quảng cáo: Adware sẽ hiển thị quảng cáo trên máy tính của người dùng trong nhiều hình thức khác nhau, thường bắt đầu khi họ truy cập các trang web hoặc sử dụng các ứng dụng.
• Sự phiền toái: Adware thường được coi là phiền toái và gây xao lên trải nghiệm trực tuyến của người dùng, đặc biệt khi quảng cáo xuất hiện tự động hoặc quá thường xuyên.
• Tính thương mại: Adware thường được phát triển để tạo doanh thu từ việc hiển thị quảng cáo, thậm chí có thể theo dõi và thu thập dữ liệu về thói quen duyệt web của người dùng để tùy chỉnh quảng cáo.
• Phân phối: Adware thường đi kèm với phần mềm miễn phí hoặc ứng dụng, và người dùng có thể cài đặt nó không ý muốn khi tải xuống phần mềm khác.
• Nguy hiểm: Mặc dù adware thường không gây thiệt hại trực tiếp cho máy tính, nhưng nó có thể làm giảm hiệu suất và làm giảm trải nghiệm người dùng.

Cách ngăn chặn và diệt virus máy tính

Ngăn chặn và diệt virus máy tính là một phần quan trọng trong việc bảo vệ máy tính của bạn. Dưới đây là một số cách để bạn ngăn chặn và diệt virus máy tính:

Sử dụng phần mềm diệt virus:

Cài đặt và duy trì một phần mềm diệt virus hoặc phần mềm diệt malware đáng tin cậy. Hãy đảm bảo cập nhật chúng thường xuyên để bảo vệ khỏi các mối đe dọa mới nhất.
Chạy quét toàn bộ hệ thống của máy tính thường xuyên bằng phần mềm diệt virus để kiểm tra và loại bỏ các phần mềm độc hại.

• Cập nhật hệ điều hành và phần mềm:
  • Đảm bảo rằng hệ điều hành và tất cả các phần mềm trên máy tính của bạn đều được cập nhật đầy đủ với các bản vá bảo mật mới nhất. Lỗ hổng bảo mật trong hệ thống có thể là cửa vào cho virus.
• Không mở tệp hoặc email không rõ nguồn gốc:
  • Tránh mở tệp hoặc email đính kèm từ nguồn không rõ ràng. Cẩn thận khi tải xuống tệp từ các trang web không đáng tin cậy.
• Sử dụng mạng Wi-Fi an toàn:
  • Tránh kết nối với mạng Wi-Fi công cộng không bảo mật. Sử dụng mạng Wi-Fi có mật khẩu và mã hóa để bảo vệ dữ liệu của bạn.
• Sáng tạo mật khẩu mạnh:
  • Sử dụng mật khẩu mạnh cho tài khoản trực tuyến của bạn và thay đổi chúng định kỳ. Mật khẩu mạnh gồm cả ký tự chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt.
• Sao lưu dữ liệu thường xuyên:
  • Sao lưu dữ liệu quan trọng của bạn thường xuyên và lưu trữ nó ở nơi an toàn. Điều này sẽ giúp bạn phục hồi dữ liệu trong trường hợp máy tính của bạn bị nhiễm virus và dữ liệu bị hỏng.
• Tránh truy cập các trang web độc hại:
  • Tránh truy cập vào các trang web có thể chứa phần mềm độc hại. Hãy cẩn trọng với các liên kết không rõ nguồn gốc.
• Sử dụng tường lửa:
  • Kích hoạt tường lửa trên máy tính để ngăn chặn truy cập từ các nguồn không mong muốn.
• Hạn chế quyền truy cập:
  • Sử dụng tài khoản người dùng có quyền truy cập hạn chế trên máy tính. Điều này giúp ngăn chặn các phần mềm độc hại thực hiện các thay đổi quan trọng trên hệ thống.
• Đào tạo về an toàn trực tuyến:
  • Đào tạo bản thân và các thành viên trong gia đình về an toàn trực tuyến và cách nhận biết các mối đe dọa trực tuyến.

Kết luận

Trong cuộc sống số hóa hiện đại thì virus máy tính là một trong những mối đe dọa không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, việc hiểu rõ nguy cơ, áp dụng biện pháp bảo vệ và thực hiện các biện pháp phòng ngừa có thể giúp bạn duy trì tính bảo mật cho máy tính và dữ liệu của mình.

Hãy luôn tự giáo dục và cập nhật kiến thức về an ninh mạng. Thực hiện các biện pháp cơ bản như sử dụng phần mềm diệt virus, cập nhật hệ thống, và hạn chế quyền truy cập cho tài khoản người dùng. Đồng thời, thực hiện các hành động thận trọng trên mạng và tránh các nguồn không đáng tin cậy.

Việc phòng tránh và ngăn chặn virus máy tính không chỉ đảm bảo tính bảo mật cá nhân mà còn giúp duy trì hiệu suất và ổn định của máy tính. Hãy luôn giữ tinh thần cảnh giác và tìm hiểu cách bảo vệ máy tính của bạn khỏi những mối đe dọa trực tuyến ngày càng tinh vi.